صفحه‌آرایی چیست؟ آشنایی با صفحه‌آرایی
ما در مقاله قبلی در مورد ویراستاری و انواع آن صحبت کردیم، اگر مقاله قبلی ما
هر نوشته باید از جهات گوناگونی مانند محتوا، بیان، صحّت و اعتبار، دقت، نظم، آراستگی و علائم نگارشی بررسی و بازبینی شود. به این بازبینی «ویرایش» یا «ویراستاری» می‌گویند.
ویراستار موظف است که ضمن رعایت سبک صاحب نوشته یا مترجم، خطاهای دستوری، حشو، تکرار، گزافه‌گویی و عبارت‌های بی‌شیرازه و پریشان را سامان دهد.
ویراستاری نوعی هنر نویسندگی است.
ویراستاری، احیای یک نوشته و هویت بخشی به آن است. باوجود این تفاسیر، ویراستاری در ادبیات رسانه‌ای کشور ما و نیز دنیای نویسندگان و مؤلفان جایگاه چندانی ندارد و نویسندگان، بی‌توجه به آنچه خواننده را در هنگام خواندن یک کتاب میخکوب می‌کند، علاوه بر محتوای غنی آن و قلم توانمند نویسنده، آراستن آن به پیرایه‌های ادبی و زدودن پلشتی‌های مخدر ذهن از واژگان مازاد است. ویراستار در حقیقت باید در نوشته جان جاری کند و این جاری کردن جان کاری است باطنی. پس ویراستار باید حتماً نویسنده خوبی باشد و در عین حال از فن ویرایش هم آگاه باشد تا بتواند این جان بخشی را در اثر ایفا کند.
ویراستار خوب کسی است که مطالعات گسترده و طیفی و منشوری داشته و در ابواب مختلف صاحب اطلاع باشد؛ مثلاً ویراستار متون دینی باید در مجموعه علوم دینی از هر کدام خوشه‌ای برگرفته و از هر خرمنی گلی و خوشه‌ای فراچنگ آورده باشد.
1- ویراستاری فنی یا صوری یا ظاهری
2- ویراستاری زبانی – ساختاری
3- ویراستاری تخصصی یا علمی یا محتوایی
در این نوع از ویرایش، ویراستار تلاش می‌کند تا با انجام ریزه‌کاری‌هایی خواندن راحت و روان متن کتاب را برای خواننده به ارمغان بیاورد.
مواردی که در ویرایش فنی بررسی می‌شود به‌صورت زیر است:
1- اصلاح غلط‌های املائی
2- یکدست کردن رسم‌الخط (قواعد و نشانه‌های وصل و فصل)؛
3- اصلاح نشانه‌گذاری‌های متن (علائم نگارشی) شامل نقطه‌گذاری، ویرگول، نقل قول و…
4- بررسی بندها
5- یکدست کردن ضبط اعلام، اصطلاحات، آوانگاشت آن‌ها در صورت لزوم و آوردن معادل لاتین کلمات
6- اعمال قواعد عددنویسی، فرمول‌نویسی، آوانویسی، اعراب‌گذاری و اختصارهای متنی
7- مشخص کردن حدود نقل‌قول‌ها، بررسی ارجاعات، درستی نشانه مآخذ و پانوشت‌ها و یادداشت‌ها
8- بررسی کالبدشناسی اثر، شامل تمامی نمایه‌ها، جدول‌ها، نمودارها، تصاویر، عکس‌ها، فهرست مطالب، واژه‌نامه و…
9- کنترل اندازه و قلم حروف، تیترهای اصلی و فرعی، سرصفحه‌ها، عناوین بخش‌ها، فصل‌ها، نسخه‌پردازی و نمونه‌خوانی.
10- و …
در ویرایش زبانی – ساختاری، ویراستار در تلاش است تا تمامی ابهامات زبانی همچون استفاده از کلمات و واژگان ناآشنا یا وابسته به یک فرهنگ بسیار خاص و محدود و جمله‌بندی‌ها و پاراگراف‌های طولانی را حذف و تعدیل نماید. همچنین یکدست کردن نوشته و ساده‌سازی زبان پیچیده و دشواری که احیاناً نویسنده در بخش‌های مختلف کتاب به کار برده است از دیگر وظایف ویراستار است. رفع خطاهای دستوری نیز در حیطه‌ی کار ویراستار است.
اهمیت این نوع از ویرایش را می‌توان با ذکر مثالی این‌گونه نشان داد: برخی از مؤلفان به‌صورت ناخودآگاه از جملات بسیار طولانی و پاراگراف‌هایی که اصطلاحاً «نقطه در آن‌ها گم شده است» استفاده می‌کنند. خواننده‌ی نگون‌بخت نمی‌تواند به‌راحتی با چنین جملاتی کنار بیاید و پس از خواندن یکی دو صفحه از کتاب خسته خواهد شد. بهتر است این گونه جملات و پاراگراف‌ها به جملات و یا پاراگراف‌های کوتاه و مجزایی تقسیم شود تا خواننده به‌راحتی و آسودگی مقصود و مطلوب نویسنده را درک کند.
به‌طور خلاصه مواردی که در ویراستاری زبانی – ساختاری بررسی می‌شود به‌صورت زیر است:
1. رفع خطاهای دستوری، ساختاری و جمله‌بندی
2. اصلاح انحراف از زبان معیار و یکدست کردن زبان نوشته
3. ابهام‌زدایی از عبارت‌های نارسا، مبهم، متناقض و عامیانه
4. حذف واژگان؛ تعابیر و اصطلاحات و عبارت‌های تکراری و زائد، عامیانه، ناقص، نارسا، متضاد و متناقض
5. کوتاه کردن جمله‌‌های طولانی
6. ساده‌سازی و روان‌سازی متن ازنظر جمله‌بندی
7. گزینش واژگان مناسب برای واژگان غیرفارسی
در ویرایش محتوایی ویراستار مجاز است تا حدی در محتوای نوشته دست برده و تلاش می‌کند با اعمال تغییرات خرد و کلان، متن را چشم نواز، یکپارچه و یکدست بکند. برخی از نویسندگان عادت به تکرار دارند و بعضی وسواسی هستند! مثلاً دائماً نگران هستند که شاید خواننده مطلب آن‌ها را درک نکند و به همین خاطر تلاش می‌کنند با تکرار جملات بر وسواس خود فائق آیند. اینجا است که ویراستار به کمک خواننده می‌آید و مطالبی را که بی‌دلیل در متن کتاب تکرار شده را حذف می‌کند.
همچنین در متون ترجمه شده، ویراستار تلاش می‌کند تا با مقابله‌ی متن مبدأ و مقصد، از انتقال درست لحن و فضای متن اصلی به متن ترجمه شده اطمینان حاصل کند. از سوی دیگر ویراستار می‌تواند به افزایش برخی نکات فراموش شده در متن نیز بپردازد. مثلاً اگر نویسنده از مکان یا پدیده‌ای صحبت کرده و از کنار آن گذشته، ویراستار قادر است در پاورقی در خصوص آن مکان، پدیده یا موارد دیگر توضیح کوتاهی را برای خوانندگان ارائه دهد.
به‌طور خلاصه مواردی که در ویراستاری تخصصی یا محتوایی بررسی می‌شود به‌صورت زیر است:
1- حذف، کاهش یا تلخیص مطالب تکراری، غیرضروری، غیرمستند، مبتذل، نامتعارف، سست و ضعیف
2- اصلاح، تنظیم و جابه‌جایی مطالب برای انسجام و یکدستی نوشتار
3- افزایش برخی نکات فراموش‌شده یا جاافتاده در متن یا پاورقی
4- مقابلۀ متن با اصل (در صورت ترجمه یا تصحیح متون کلاسیک)
5- توضیح، یادآوری یا پیشنهاد ضروری در پاورقی و با ذکر کلمۀ ویراستار (با اجازۀ مؤلف)
6- بازبینی و تصحیح مطالب نادرست، متناقض و غیرعلمی
* عموم ویراستاری که در جامعه ما به‌طور معمول صورت می‌گیرد ویراستاری فنی یا ظاهری هست. ویراستاری دستوری – زبانی و ویراستاری تخصصی یا محتوایی به علت هزینه و زمان زیاد و همچنین تخصص مورد نیاز به‌جز موارد اندک در چاپ کتاب‌های خاص و مهم در بقیه موارد صورت نمی‌پذیرد.
بله بدون شک هزینه ویراستاری بسیار بیشتر از هزینه تایپ ساده متن است. یک ویراستار قوانین و دستورات زبان را به‌خوبی می‌داند. زمانی که یک متن را ویرایش می‌کند بارها و بارها متن را مرور، بازخوانی و اصلاح می‌کند و زمان و حوصله‌ای را که برای اصلاح متن صرف می‌کند به‌مراتب بیشتر از نوشتن آن است. هر کتاب بزرگ دارای ویراستاری به همان اندازه بزرگ و یا یک تیم از ویراستاران زبده است.
«ویراستاری» از آن دسته شغل‌هایی است که نیاز به ابزار آن‌چنانی ندارد و با یک رایانه و از خانه می‌توان آن را انجام دهید؛ اما برای این کار بیشتر از هر شغلی باید تمرکز داشته باشید و بیشتر از هر شغلی باید کتاب بخوانید. هیچ نکته کوچکی در این حرفه از چشم شما نباید دور بماند و حتی به‌اصطلاح اولین اشتباه می‌تواند آخرین اشتباه شما باشد!
ویراستاری شغل آدم‌های دقیق و عشق کتاب است.
ویراستاری برای کسانی که عاشق کتاب و به‌اصطلاح همیشه کتاب به دست هستند، شغلی ایده‌آل به‌حساب می‌آید؛ چرا که هم کتاب می‌خوانند هم غلط می‌گیرند و هم پول درمی‌آورند! ویراستار در حین کار همیشه در حال یاد گرفتن و آموختن است.
افرادی می‌توانند در این عرصه دوام بیاورند که اولاً بتوانند یکجانشین باشند؛ یعنی این توانمندی را داشته باشند که یک جا بنشینند و کار کنند. ثانیاً آدم‌های ریزبین و جزئی‌نگری باشند و بتوانند کوچک‌ترین جزئیات را ببینند و اصلاح کنند و بالاخره اینکه از اصلاح متن‌ها لذت ببرد! برای یک ویراستار باز کردن گره متن‌ها باید جذاب باشد.
افرادی که روحیه برونگرای شدید دارند یا نمی‌توانند یک جا بند شوند یا خیلی کلی‌نگر هستند، احتمالاً گزینه‌های مناسبی برای این حرفه نیستند!
ویراستاری و صفحه‌آرایی جزء جدایی‌ناپذیر هر متنی هستند و این دو تا با هم مکمل ساخت یک متن خوب و عالی هستند. بنابراین اکثر ویراستاران عمومی یا صوری بهتر است که به صفحه‌آرایی متن هم مسلط باشند؛ برای آشنایی با صفحه‌آرایی می‌توانید مقاله‌ای که با نام «صفحه‌آرایی چیست؟» را مطالعه نمایید.
از اینکه تا انتهای مقاله با ما همراه بودید از شما سپاسگذاریم. لطفاً شما هم تجربیات و نظرات خودتان را در رابطه با ویراستاری از بخش دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید.
مقالات مرتبط
ما در مقاله قبلی در مورد ویراستاری و انواع آن صحبت کردیم، اگر مقاله قبلی ما
دسته‌بندی مقالات
تمام حقوق مادی و معنوی محفوظ و متعلق به آکادمی مهارک می‌باشد. {طراحی شده با ♥}